Składniki użytkowe roślin i ich wpływ na organizm człowieka
Na czym polega wartość lecznicza i prozdrowotna surowców roślinnych i ich poszczególnych składników? Składniki to pojedyncze części całej rośliny, czyli korzeń, łodyga, kora, liście, kwiaty, owoce czy nasiona.
Podobnie jak ziemniaki, które zawierają skrobię, buraki cukrowe – cukier, nasiona lnu, słonecznika, winogron – olej, i wymieniać tu można długo, surowce roślinne zawdzięczają swoje własności specjalnym substancjom chemicznym, które nazywane są potocznie ciałami czynnymi.
Powstają one w roślinie jako produkt asymilacji oraz przemiany materii. Wspomniany burak cukrowy gromadzi cukier w korzeniach, skrobia znajduje się w bulwach ziemniaka, olej w nasionach lnu, olejki eteryczne w kwiatach rumianku, lawendy, w liściach mięty, w owocach kolendry, kminku, kłączach tataraku. Tak samo dotyczy to innych składników leczniczych.
Nagromadzenie ciał czynnych w poszczególnych częściach roślin jest różne i stale ulega wahaniom w zależności od stadium rozwoju rośliny, pory zbioru, warunków atmosferycznych – deszcz, chłód, upał, susza, itp.
Ciała czynne występują w roślinie nie pojedynczo, lecz w większych grupach. Związkom podstawowym, czyli alkaloidom, zwykle towarzyszy szereg innych, takich jak: kwasy organiczne, cukry, żywice, barwniki, które zwykle wzmagają działanie tych pierwszych.
Rozłożona roślina na czynniki pierwsze, czy to owoc, czy inna część jej całości, w swoim składzie chemicznym zawiera wiele cennych dla organizmu człowieka czy zwierzęcia podstawowych elementów, np. witamin, soli mineralnych i innych niewidocznych gołym okiem, ale cennych substancji. Bardzo istotne jest to, że wszystkie te składowe są łatwo przyswajalne przez organizm i do tego lekko strawne. Wchłanialność przez organizm człowieka witamin czy mikroelementów z naturalnych źródeł jest na poziomie ok 100%. Niestety nie można tego powiedzieć o suplementach, które w zależności od czystości składu chemicznego, nasz organizm jest wstanie przyswoić od 10 do 30% wartości nominalnej, czyli gdy kupimy produkt o wartości np. 1000mg witaminy C, to przyswoimy zaledwie 300mg i niestety jest to czysta chemia!
Przykładowe owoce i warzywa z własnego gospodarstwa z uprawy ekologicznej
Aronia
Uważana jest za najzdrowszy owoc jagodowy na świecie – tzw. bomba witaminowa. Owoce aronii zawierają duże ilości witamin C (C = 300mg w 100 g owocu, czyli 5x więcej niż w cytrynie), B1, B2, B6, E i składników mineralnych, antyutleniaczy (antyoksydanty – usuwają wolne rodniki z organizmu, które są przyczyną wielu chorób) oraz są jedynym, tak doskonałym, źródłem witaminy PP (B3). Mają także działanie odżywcze i oczyszczające. Obecność kwasu chlorogenowego spowalnia absorpcje glukozy i sprawia, że Aronia polecana jest dla diabetyków. Owoce Aronii i jej przetwory, obniżają także ciśnienie tętnicze krwi.
CZARNY BEZ
Ma silne działanie antyoksydacyjne – usuwa wolne rodniki. Doskonały środek przeciwgorączkowy i przeciwzapalny, odtruwający, zwiększa odporność organizmu, obniża ciśnienie krwi, przeciwdziała biegunce, uśmierza kaszel. Działa napotnie, oczyszczająco, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, wzmacnia system immunologiczny. Zawiera: sód, potas, wapń, żelazo, magnez i witaminy: C, B1, B2, A. Jest źródłem pektyn, garbników i kwasów owocowych.
CZARNA JAGODA LEŚNA
Można śmiało nazwać jej owoce jako magazyn apteczny witamin, minerałów i antyoksydantów. Działa pozytywnie w stanach zapalnych układu pokarmowego zarówno przy zaparciach jak i biegunkach, obniża poziom cukru we krwi, wzmacnia wzrok – ma dużo luteiny. Antocyjany działają antybakteryjnie, przeciwzapalnie, antywirusowo, a także przeciwnowotworowo jelita grubego. Witaminy: A, B1, B2, B3, B6, C, E. Mikroelementy: Fosfor, Wapń, Potas, Magnez, Sód, Jod, Żelazo, Miedź, Cynk, Mangan. Czarna Jagoda Leśna NIE jest substytutem borówki amerykańskiej, bo jest to całkiem inny owoc, obcego pochodzenia i do tego z niskim współczynnikiem ciał czynnych. Wybierajmy jagody leśne, ponieważ nic nie zastąpi ich wyjątkowych właściwości i wspaniałego smaku o zapachu polskiego lasu!
CZARNA PORZECZKA
Bogate źródło antyoksydantów – usuwa wolne rodniki. Doskonały środek przeciw infekcjom górnych dróg oddechowych, zwiększa odporność organizmu, pomaga leczyć objawy anginy, migreny, artretyzmu, uśmierza bóle żołądkowo-jelitowe. Obniża cholesterol i cukier, reguluje ciśnienie. Zawiera minerały: potas 320 mg, wapń, fosfor, żelazo, magnez, cynk i witaminy: C – 200 mg w 100 g owocu, B1, B2, B3, B6, A (230 IU), E. Bogate źródło pektyn, błonnika, garbników i kwasów owocowych.
CZEREMCHA DZIKA
Silne działanie odtruwające, antytoksyczne i antyoksydacyjne. Doskonały środek wzmacniający odporność, przeciwgorączkowy i przeciwzapalny, reguluje ciśnienie krwi, przeciwdziała biegunce, uśmierza ból gardła, łagodzi kaszel, pomaga w leczeniu oskrzeli i astmy. Usuwa toksyny układu moczowego i trawiennego. Zawiera minerały: fosfor, potas, wapń, żelazo, magnez i witaminy: C, B1, B2, B3, B6, A, E.
DZIKA RÓŻA
Naturalne źródło witaminy C, która jest wchłaniana przez organizm w 100%. Ilościowo jest jej ok.15 razy więcej niż w cytrynie (3 jagody róży pokrywają zapotrzebowanie dzienne). Zawiera również witaminy: A, B1, B2, B9, E i K oraz antyoksydanty – flawonoidy i karotenoidy, a także garbniki, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry i pektyny. Dzika róża jest żółciopędna, działa rozkurczowo i moczopędnie czyli wspomaga pracę nerek, wątroby i układu pokarmowego. Ze względu na dużą zawartość witaminy C (ok. 1500mg w 100g owocu), można zaliczyć ją do owoców, które wzmacniają i regenerują organizm, a nawet go odmładzają.
GŁÓG
Wzmacnia serce i cały układu krążenia. Głóg to bogate źródło potasu, wapnia, magnezu, fosforu i sodu. Zawiera Wit. C, oraz antyoksydanty: flawonoidy, procyjanidyny, polifenole – zwalcza wolne rodniki. Obniża zły cholesterol LDL, trójglicerydy i ciśnienie krwi, a zwiększa dobry cholesterol HDL. Może regulować arytmię serca oraz mieć znaczenie w profilaktyce ostrych zespołów wieńcowych i udarów mózgu. Działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybicznie i przeciwbakteryjnie, wzmacnia układ odpornościowy. Zarówno owoc, kwiat i liście głogu są cennym materiałem farmakopealnym szeroko wykorzystywanym w medycynie do produkcji leków i paraleków jak i w kosmetyce.
JABŁKO ANTONÓWKA
Jabłka ze starych jabłonek – tu antonówki jakich dziś już trudno znaleźć, bo współczesna antonówka już nie jest taka jak dawniej, a nawet tak nie smakuje jak te stare odmiany. Warto jeść jabłka w każdej postaci, czy to w cieście, prażone, suszone, jako sok nieklarowany, czy w kompocie, ale te na surowo są najlepsze, bo nieprzetworzone maja najwięcej witamin. Jabłka mają bardzo dużo błonnika i pektyn, które polepszają perystaltykę jelit. Są źródłem związków fenolowych – tu polifenole, i mają właściwości przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne, przeciwalergiczne, a nawet przeciwnowotworowe. Ciała czynne jabłka to: wapń, potas, magnez krzem, cynk, sód, miedź, żelazo, oraz witaminy B, C, E, K i kwasy organiczne. A stare polskie przysłowie mówi: „Jedno jabłko dziennie, trzyma z dala lekarza ode mnie”
JEŻYNA LEŚNA
Są cennym źródłem witamin C i E, a także witaminy K, błonnika pokarmowego, manganu, przeciwutleniaczy, polifenoli czy elagotanin. Wpływają dobrze na układ pokarmowy i pracę mózgu, są polecane w profilaktyce osteoporozy, leczeniu przeziębień, działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Poprawiają kondycję naczyń krwionośnych. Co więcej, mogą stanowić ochronę przed niektórymi dysfunkcjami układu pokarmowego i sercowo-naczyniowego. Jeżyny mają silniejsze działanie antyoksydacyjne niż maliny.
MALINA
Działa napotnie i przeciwgorączkowo. Usuwa wirusy i bakterie z organizmu, dzięki antocyjanom usuwa wolne rodniki, przeciwdziała biegunce, łagodzi ból gardła, uśmierza kaszel. Zawiera minerały: potas, wapń, miedź, cynk, selen, mangan, magnez, żelazo i witaminy: C, B1, B2, PP, B6, A, E. Duża zawartość błonnika, pektyn, polifenoli, karotenoidów, tokoferoli, olejków eterycznych, kwasów owocowych: jabłkowy, asparaginowy (!), glutaminowy, salicylowy, cytrynowy
KALINA KORALOWA
Owoce kaliny koralowej to bogate źródło witamin minerałów oraz wiele innych składników, m.in.: saponiny, węglowodany, garbniki, pektyny, kwasy organiczne, karotenoidy. Główne witaminy to: C, P, E i B9. Z substancji mineralnych w owocach stwierdzono: Na, K, Ca, Mg, P, Fe. Wzmacnia serce, redukuje poziom cukru, obniża cholesterol, poprawia trawienie, jest doskonałym środkiem na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Za specyficzny zapach owoców odpowiada zawarty w nich w niewielkich, ilościach kwas walerianowy i jego pochodne.
PIGWOWIEC
Zbilansowane witaminy i minerały biologicznie aktywne działają w ochronie wątroby i chorobach żołądka. Posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne. Wzmacnia odporność organizmu na infekcje (przeziębienia, grypa, bóle gardła). Ogromne źródło Pektyn i Błonnika (ok. 50% wagi owocu). Największe zasoby żelaza, molibdenu oraz magnezu. Witaminy: C, A, B oraz ponad 20 związków fenolowych, w tym katechina.
ROKITNIK
Magazyn witaminy C, nawet 20 razy większa ilość niż w czarnych porzeczkach (w cytrynach jest tylko 60mg w 100g owocu). W 100g owocu rokitnika znajduje się od 900 do 2500mg witaminy C. Wzmacnia odporność organizmu na infekcje (przeziębienia, grypa, bóle gardła), a także niszczy wolne rodniki, obniża cholesterol, uszczelnia żyły, poprawia krążenia krwi, wzmacnia dziąsła i szkliwo zębów. Usuwa wirusy i bakterie z organizmu, uśmierza kaszel. Zawiera minerały: potas, wapń, magnez, żelazo i witaminy: C, A, E, F, K, P, B. Posiada wysoką zawartość kwasów tłuszczowych omega 3, 6, 9 oraz rzadko spotykany omega 7 (omega 7 jest stosowana w wysokiej klasy markowych kremach przeciwzmarszczkowych). Rokitnik nie zawiera enzymu askorbinazy, czyli witamina C jest zachowana w 100% podczas termicznej obróbki.
ŚLIWKA WĘGIERKA
Usprawnia perystaltykę jelit dzięki dużej zawartości błonnika i pektyn (idealna na zatwardzenia), zawiera kwas oleinowy i linolowy; witamina K zapobiega pękającym naczynkom, wysokie właściwości odżywcze i niska kaloryczność; zawiera wapń, fosfor, magnez, żelazo oraz witaminy A, C, B6.
TRUSKAWKA
Owoce niskokaloryczne (w 100 g jest tylko 28 kcal). Enzym bromelina przyspiesza metabolizm tłuszczów i węglowodanów. Bogate źródło antocyjanów – usuwają wolne rodniki. Niski współczynnik glikemiczny – IG 40, obniża poziom cukru we krwi. Wspomaga pracę nerek – jest moczopędna. Duża ilość witaminy C zwiększa odporność organizmu. Kwas foliowy wspomaga pracę i rozwój mózgu. Truskawki są zdrowsze i bogatsze w witaminy niż cytrusy! Zawierają minerały: potas, wapń, fosfor, żelazo, magnez, mangan. Witaminy: C (ok. 100 mg w 100 g owocu), B1, B2, A, E, PP. Bogate źródło pektyn, błonnika i kwasów owocowych
WIŚNIA
Wzmacnia wzrok i odporność organizmu, usprawnia pracę serca, zapobiega nowotworom, obniża zakwasy i dnę moczanową. Źródło melatoniny, dzięki czemu zapewnia spokojny sen. Zawiera: potas, wapń, żelazo, oraz witaminy A i C. Niski współczynnik glikemiczny 22 – obniża cukier(w bananach 52, kiwi 53, gruszka, jabłko po 38); Wiśnie mają niewielką kaloryczność w 100 g tylko 47 kcal.
DYNIA
Wzmacnia wzrok i odporność organizmu, usprawnia pracę serca, zapobiega nowotworom, obniża poziom złego cholesterolu. Źródło beta karotenu, usuwa wolne rodniki, które są przyczyną groźnych chorób. Korzystnie wpływa również na oczy dzięki prowitaminie A oraz luteinie zawartej w miąższu. Podobnie jak marchew, zapobiega powstawaniu kurzej ślepoty, a także degeneracji plamki żółtej charakterystycznej dla osób w podeszłym wieku. Duża zawartość przeciwutleniaczy wpływa korzystnie na pracę całego układu krążenia. Przeciwutleniacze zapobiegają utlenianiu się blaszki miażdżycowej, a przez to zapobiegają niebezpiecznemu usztywnianiu się tętnic i powstawaniu nadciśnienie tętniczego. Zawiera: magnez, cynk, fosfor, potas, wapń, żelazo, oraz witaminy A, E, K, B i C oraz dużo błonnika i pektyn.
POMIDOR
Pomidory jako nieliczne warzywa zawierają LIKOPEN – karotenoid, czynny antyoksydant, który zwalcza wolne rodniki. Pomidory to jedyne warzywa, które po przetworzeniu są równie, a nawet bardziej wartościowe niż świeże. To za sprawą cennego likopenu, który uwalnia się podczas obróbki termicznej. Znacząco obniża ryzyko zachorowania na nowotwór prostaty (nawet o 50%), jelita grubego, jajników, a nawet dość rzadko występującego raka wątroby. Zawiera minerały potas, magnez, cynk, wapń, Sód, Fosfor, Żelazo, i witaminy-A, K, C, B1, B2, B6, PP.
OGÓREK
Składniki odżywcze ogórka to potas, beta-karoten, luteina, zeaksantynę, witaminy A, K, C, witaminy z grupy B, kwas foliowy, cynk, potas, wapń, magnez, żelazo i inne. Wspomaga odporność organizmu i zmniejsza zawartość niekorzystnych wolnych rodników. Krzemionka działa pozytywnie na stawy i kości i jest wspomagana witaminą K. Bardzo pozytywnie wpływa na poziom dobrego cholesterolu i ciśnienie krwi. Ogórek kiszony pełni rolę naturalnego probiotyku, ponieważ zawiera bakterie kwasu mlekowego o korzystnym działaniu na organizm. Wspomaga jego odporność, reguluje trawienie i przyspiesza regenerację po kuracji antybiotykowej. Podobnie jak rokitnik, ogórek nie zawiera enzymu askorbinazy, tzn. witamina C nie utlenia się podczas obróbki ogórka. Niestety w połączeniu z pomidorem traci dużo swoich właściwości
GRZYBY
Głównym pierwiastkiem, który występuje w grzybach jest potas, który kontroluje ciśnienie krwi i poprawia koncentrację. Grzyby zawierają również: żelazo, wapń, fosfor, jod, selen, sole magnezu. Obfitują w witaminy, zwłaszcza z grupy B, szczególnie witaminę B1, B2 a także B3 (PP). Zawartość witaminy B2 w grzybach jest większa niż w warzywach. Borowiki i podgrzybki obfitują w witaminę D2. Grzyby zawierają niewielkie ilości witaminy C, a także śladowe ilości witaminy B12 i E. Obecne są w nich również substancje antyoksydacyjne, i przeciwutleniające. Z grzybami jednak trzeba bardzo uważać, więc należy zbierać tylko te, które się dobrze zna. Jeśli mamy jakieś wątpliwości, to lepiej zapytać fachowca przed wrzuceniem grzybka w barszcz!
PĘDY SOSNY
Pozyskiwanie pędów sosny należy uzgodnić z lokalnym leśnictwem, bo samowolka może być drogą wycieczką do lasu. Najlepiej robić to na własnym terenie, we własnym zagajniku. Pędy sosny uszczykujemy około połowy maja w max. 1/2 długości młodych pędów. Syrop lub nalewka sosnowa jest doskonałym para lekiem na kaszel, katar, zatoki, górne drogi oddechowe dzięki olejkom eterycznym. Ma także właściwości bakteriobójcze, odkażające i wzmacniające organizm. Pędy sosny swoje właściwości zawdzięczają flawonoidom, które działają przeciwzapalnie, moczopędnie oraz rozkurczowo. To bogate źródło naturalnych goryczy, które pozytywnie wpływają na układ pokarmowy, apetyt i trawienie oraz wykazują właściwości uspokajające
TARNINA
Ma działanie moczopędne, leczy stany zapalne dróg moczowych, nerek, pęcherza moczowego i cewki moczowej, Pomaga oczyszczać organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii. Zalecane przy kamicy nerkowej. Ma duże ilości glukozy i fruktozy, ale nie sacharozy, więc jest wskazana dla cukrzyków. Tarnina to źródło kwasów organicznych, tj.: cytrynowy, jabłkowy, winowy, chinowy, bursztynowy, salicylowy, kumarynowy, a także garbników, pektyn, błonnika, związków mineralnych i pierwiastków śladowych. Zawiera dużo Wit. C i beta karotenu oraz aminokwasów – alaniny, leucyny, fenyloalaniny i kwasów tłuszczowych, a z antyoksydantów ma glikozydy, flawonoidy i antocyjany
WINOGRONA
Mają właściwości oczyszczające, odtruwają i wzmacniają organizm. Należą do nielicznych owoców zawierających jod, niezbędny dla funkcjonowania tarczycy, a także wapń, fosfor, magnez i witamin: beta-karoten, E, C oraz z grupy B. Posiadają właściwości alkaloidalne, pomagają w pozbyciu się nagromadzonych w organizmie kwasów. Duże ilości flawonoidów – antyoksydantów, ‘wymiatają’ wolne rodniki z organizmu. Tych przeciwutleniaczy jest wielokrotnie więcej w winogronach ciemnych niż różowych czy jasnych (tak jak w winie czerwonym vs. białe)
ZIEMNIAKI
Wbrew negatywnym opiniom, ziemniaki mają niską kaloryczność, bo tylko 70 kcal/100g. Głównym pierwiastkiem, który występuje w kartoflach jest potas, który kontroluje ciśnienie krwi, a podstawowym węglowodanem są skrobia, czyli wielocukier. Zawierają również: żelazo, wapń, chlor, jod, siarkę. Obfitują w witaminy: C, B1, B2 a także B6 i PP(B3). Ziemniaki zawierają substancje antyoksydacyjne, i przeciwutleniające. Surowy sok pomaga leczyć zgagę, nadkwasotę i wrzody układu trawiennego. Pulpa ziemniaczana (surowa) łagodzi oparzenia i zapobiega pękającej skóry stóp czy rąk lub przyspiesza jej gojenie.